दसरा, ज्याला विजयादशमी देखील म्हणतात, हा भारतातील सर्वात महत्वाचा सण आहे. हा एक असा दिवस आहे जो वाईटावर चांगल्याचा विजय साजरा करतो आणि नवरात्रीच्या नऊ दिवसांच्या उत्सवाचा कळस म्हणून देखील दर्शवतो. दसरा, जो हिंदू चंद्र कॅलेंडर महिन्याच्या अश्विन महिन्याच्या दहाव्या दिवशी येतो, विशेषत: सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबरमध्ये येतो. हा शुभ दिवस केवळ धार्मिक विधी म्हणून पाळण्याची हि वेळ नाही तर सत्य आणि धार्मिकता नेहमीच असत्य अथवा वाईटावर विजय मिळवते या कालातीत बोधात्मक धड्याचे एक शक्तिशाली स्मरण देखील आहे असे म्हटले तर वावगे ठरणार नाही.
पौराणिक महत्त्व
दसरा हा सण हिंदू पौराणिक कथांमध्ये खोलवर रुजलेला आहे आणि तो उत्साहाने आणि आनंदाने साजरा केला जातो. दसऱ्याशी संबंधित सर्वात प्रसिद्ध दंतकथा म्हणजे दैत्य राजा रावणावर भगवान रामाचा विजय. प्राचीन भारतीय महाकाव्यानुसार, रामायण, रावणाने भगवान रामाची पत्नी सीतेचे अपहरण केले आणि तिला लंकेच्या राज्यात बंदिवान करून ठेवले. दहा दिवस चाललेल्या भयंकर युद्धानंतर, भगवान रामाने, त्यांचा परमभक्त अर्थात विश्वासू साथीदार हनुमान आणि बलाढ्य वानर सैन्याच्या मदतीने शेवटी रावणाचा पराभव केला, जे वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. रामाच्या विजयाचा दिवस दसरा किंवा विजयादशमी म्हणून साजरा केला जातो.
रामलीला, भगवान रामाच्या जीवनाचे नाट्यमय पुनरुत्थान, दसऱ्याच्या वेळी एक सामान्य वैशिष्ट्य आहे. हे प्रदर्शन रामलीला, रावणाचा विनाश असे अनेकदा अनेक दिवस चालणारे, भारतातील अनेक भागांमध्ये लोक कला कार्यक्रम आयोजित केले जातात. विशेष म्हणजे रावणाचा पुतळा, जो वाईटाचा नाश दर्शवण्यासाठी जाळला जातो. हा भव्य देखावा मोठ्या लोकसमुदायाला आकर्षित करतो आणि दसऱ्याशी संबंधित उत्सव आणि आनंद मूर्त रूप देतो, या सत्याचे स्मरण करून देतो.
विजया दशमी, ज्याला दुर्गा पूजा म्हणूनही ओळखले जाते, देवी दुर्गाने राक्षस राजा महिषासुरावर शक्तीचा प्रहार करून विजय मिळवला तो विजय साजरा केला जातो. भारतातील, विशेषत: देशाच्या पूर्वेकडील भागात हा एक महत्त्वाचा आणि लोकप्रिय सण आहे.
विजया दशमीशी संबंधित दंतकथा सांगते की आकार बदलण्याची क्षमता असलेल्या महिषासुर या शक्तिशाली राक्षसाने पृथ्वीवर कसा कहर केला. त्याचे अत्याचार आणि दुष्कृत्ये असह्य झाले आणि देवता त्याचा पराभव करू शकले नाहीत. मदतीसाठी त्यांच्या विनंतीला प्रतिसाद म्हणून, दैवी माता दुर्गा, ज्याला सिंहावर स्वार होणारी दहा हात असलेली देवी म्हणून अनेकदा स्मरण केले जाते, उदयास आली.
एक भयंकर युद्ध झाले, नऊ दिवस आणि रात्री चालले. दहाव्या दिवशी, जो विजया दशमी म्हणून साजरा केला जातो, देवी दुर्गाने शेवटी महिषासुराचा पराभव केला, वाईटावर चांगल्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. हा विजय दुर्गापूजेदरम्यान मोठ्या उत्साहाने आणि भक्तीने, विस्तृत विधी, सजावट आणि सांस्कृतिक उत्सवांसह साजरा केला जातो.
दुर्गा पूजा ही अशी वेळ आहे जेव्हा लोक देवी दुर्गाची पूजा करण्यासाठी आणि सन्मान करण्यासाठी एकत्र येतात, शक्ती, धैर्य आणि संरक्षणासाठी तिचे आशीर्वाद मागतात. हा सण महिलांचे सक्षमीकरण आणि हिंदू पौराणिक कथा आणि संस्कृतीत दैवी स्त्रीत्वाचे महत्त्व दर्शवतो.
सत्य आणि सदाचाराचे महत्त्व
दसरा हा केवळ प्राचीन पौराणिक घटनांचा उत्सव नाही तर त्यामध्ये सखोल नैतिक आणि आध्यात्मिक धडेही आहेत. भगवान रामाच्या विजयाची कहाणी आपल्याला प्रतिकूल परिस्थितीत सत्य आणि सद्गुणाच्या चिरस्थायी शक्तीची आठवण करून देते. हे यावर विशेष स्मरण करून देते की आपल्या विरुद्ध शक्ती कितीही शक्तिशाली किंवा वाईट असो, शेवटी धार्मिकतेचाच, सत्याचा विजय होईल.
हा अपरिमित आनंद देणारा सण व्यक्तींना आत्मपरीक्षण करण्यास आणि त्यांचे जीवन सत्य, प्रामाणिकपणा आणि नैतिक सरळपणाने संरेखित करण्यास प्रोत्साहित करतो. हे एक स्मरणपत्र आहे की या मूल्यांचे पालन केल्याने लोभ, अहंकार आणि अज्ञान या दुष्कृत्यांवर वैयक्तिक विजय मिळू शकतो जे सहसा मानवी अस्तित्वाला त्रास देतात.
समकालीन प्रासंगिकता
वाईटावर विजय मिळवण्याचा दसऱ्याचा संदेश केवळ पौराणिक कथांपुरता मर्यादित नाही तर समकालीन प्रासंगिकताही आहे. हिंसा, भ्रष्टाचार आणि अन्यायाने ग्रासलेल्या जगात, असे सण आपल्याला सत्य, न्याय आणि नैतिक जीवनाच्या बळावर या वाईट गोष्टींचा सामना आणि आव्हान देण्यास आवाहन करतो. नैतिक मूल्यांचे पालन करणार्‍या आणि सर्व सदस्यांच्या हक्कांचा आणि सन्मानाचा आदर करणार्‍या समाजासाठी प्रयत्न करण्यास ते आम्हाला प्रोत्साहित करते.
देशभरात दसरा साजरा करत आहेत
देशभरातील विविध परंपरा आणि रीतिरिवाजांसह दसरा साजरा केला जातो, जो देशातील समृद्ध विविधता दर्शवितो. रामलीला आणि पुतळे जाळण्याव्यतिरिक्त, लोक मिठाई आणि भेटवस्तूंची देवाणघेवाण करतात, विशेषतः आपटे अर्थात सोन्याची पाने एकमेकांना देऊन प्रेम आपुलकी वृद्धिंगत होते. मंदिरांना भेट देतात आणि दैवी आशीर्वाद घेतात. ही अशी वेळ आहे जेव्हा कुटुंबे चांगल्याच्या विजयाचा आनंद घेण्यासाठी एकत्र येतात आणि समृद्ध आणि सद्गुणी भविष्यासाठी देवांचे आशीर्वाद घेतात.
निष्कर्ष
सारांश, विजया दशमी, किंवा दुर्गा पूजा, महिषासुरावर देवी दुर्गाच्या विजयाचे स्मरण करते, वाईटावर चांगल्याचा शाश्वत विजय आणि दैवी स्त्रीत्वाच्या सशक्तीकरणावर भर देते.
दसरा हा केवळ धार्मिक सण नाही; हा सत्य आणि सद्गुणांच्या चिरस्थायी शक्तीचा गहन उत्सव आहे. हे आपल्याला स्मरण करून देते की, वरवर दुर्गम वाटणार्‍या शक्यता असतानाही, चांगल्याचा नेहमी वाईटावर विजय होतो. आपण दसरा साजरा करत असताना, आपल्याला ही तत्त्वे आपल्या स्वतःच्या जीवनात आत्मसात करण्याचे आणि अधिक न्यायी आणि सद्गुणी जगासाठी कार्य करण्याचे आवाहन केले जाते. असे केल्याने, आम्ही दसऱ्याच्या कालातीत संदेशाचा सन्मान करतो आणि वाईटावर सत्याचा सतत विजय मिळवण्यास हातभार लावतो. दसऱ्याच्या शुभेच्छा!